Wat is een crofter?

Afgelopen weekend twitterde ik al dat ik een prachtige film had gezien op het Food Film Festival in Studio K in Amsterdam: Eeuwige Moes. Deze film blijft op mijn netvlies plakken. Enerzijds om het geweldige verhaal van Ruurd Walrecht die jarenlang gewassen heeft geteeld om het 'zaadkundig erfgoed' in stand te houden.

Fantastisch werk, daar kom ik graag nog een keer op terug. Want die anderzijds waren de mensen die hij aan zich verbond, waaronder een prachtige man die zichzelf Crofter noemde. Dat je het zo moet spellen, kwam ik na een zoektocht op internet pas achter.


croft - er
[` kroft ` (r)]
(Engels)
de -woord (mannelijk)
crofters
kleine jaarpachter, landarbeider die een stukje grond van zijn werkgever in pacht heeft


De man in de film leek een autarkisch bestaan te leven en hij had het over iemand die leeft aan de kust. Hij viste paling uit het meer waaraan hij woonde (in Friesland), verbouwde zijn groente en had een waterpomp in de keuken. Als hij sliep, dan sliep de poes mee op zijn schoot. Dit autarkische is niet perse een onderdeel van het crofterbestaan, een crofter komt zoals je ziet uit het Engels en is niets minder dan een keuterboer.

Keuterboerderij in Midwolda. Foto: Hardscarf // wikipedia

Op wikipedia wordt keuterboer wel leuk uitgelegd: 

Een keuterboer is een boer met een zodanig klein bedrijf dat hij zijn inkomsten moet aanvullen met loondienst.

De naam is afkomstig van het Nedersaksische woord Köter dat als betekenis heeft: iemand die in een kleine hutachtige boerderij woont (vergelijk kot).

Keuterboeren bewerkten een stukje grond en hadden wat (klein)vee maar waren meestal niet in staat daarmee volledig in hun eigen onderhoud te voorzien. Ter aanvulling daarvan werkten veel keuterboeren als landarbeider bij herenboeren of in fabrieken. Keuterboeren kwamen vooral voor op de arme zandgronden.

Een boer met een zodanig klein bedrijf... dan zijn er op dit moment heel veel keuterboeren, want heel wat boeren in Nederland hebben nevenactiviteiten al dan niet in loondienst om rond te kunnen komen.

En wat het verschil is tussen een keuterboer en een pachter? De keuterboer is een landarbeider die in dienst is van een werkgever, de boer en daarnaast zijn eigen bedoeninkje heeft op het land van diezelfde boer. Een pachter is een meer onafhankelijk iemand die een stuk land huurt en daar als ondernemer geld op probeert te verdienen.

Online vond ik ook nog een prachtige site uit Schotland: Crofting. Net als de man in Eeuwige Moes lijken deze Schotten trots op hun status als keuterboer / Crofter. Mooie mensen, ik zei het al.

Kijk ook eens bij De Oerakker en de film Eeuwige Moes, online bij Holland Doc.

In NRC "Eerste dakboerin van Nederland"

Mocht je NRC Handelsblad van dit weekend gemist hebben... Dakboerin stond in de bijlage Lux met een interview door redactrice Lineke Nieber. Samen met o.a. het leuke initiatief Tuinboon je mee. Tijdens het Food Film Festival (erg genoten van de films Eeuwige Moes en Growing in Detroit), kreeg ik er een paar leuke reacties op. Toch leuk!

Dakboerin heeft nieuw digitaal gezicht

Dakboerin heeft sinds twee weken een logo en een nieuw bloggezicht en sinds 1 dag een website. Carrie Zwarts van Cargodesign heeft de huisstijl ontworpen, Maurits de Bruijn de website. De website wordt in stappen gemaakt. De eerste fase bestaat uit de nodig informatie die je zou willen hebben om bij Dakboerin een daktuinorder te plaatsen. In volgende fases komt er ook een databank met welke groente op welke diepte en welke oppervlak je kan telen.

De maatvoering (en constructie) van een dak zijn belangrijk. Een dak kan klein zijn, bijvoorbeeld 25m2, maar ook heel groot, bijvoorbeeld 2500m2, maar wat moet je je er dan bij voorstellen? Wat kan er dan allemaal op zo'n dak? En later komt ook het schepje terug.....

Namelijk als animatie om de manier van telen uit te leggen van verschillende groenten. Kortom, het wordt een groeiende informatiestroom over groentedaken. Net als in de natuur; het begint met een zaadje en dan kijken wat voor een prachtige plant er uit komt.

Vergeten groenten op een postzegel

Door de Volkskrant van afgelopen zaterdag, kwam ik even in een andere wereld terecht, namelijk die van de filatelie, oftewijl de postzegels. Het is leuk zo'n kijkje, omdat achter die postzegels en het uitgeven ervan weer een hele groep liefhebbers, maar ook bedenkers, makers en uitgevers zit. En die mensen verdiepen zich weer in andere werelden, waaronder die van de vergeten groenten. In België is namelijk dit voorjaar een reeks postzegels uitgebracht met de bisschopsmuts (een soort pompoen), de kardoen, aardpeer, pastinaak, warmoes (snijbiet), truffelaardappel, de paarse wortel.

In het Bpost Philanews (voor iedereen die van postzegels houdt), staat een verhaaltje bij de uitgave van deze postzegels.

"Vergeten groenten als aardpeer en pastinaak worden herontdekt. bpost besloot zelfs om er een speciale uitgifte rond te maken. Marijke Meersman ontwierp de zegels. “Van sommige groenten had ik nog nooit gehoord! Het opzoekwerk vond ik enorm boeiend. Tijdens een schildersopdracht voor de Trappisten in de Abdij van Westmalle had ik de gelegenheid om in de bibliotheek eeuwenoud botanische boeken te doorbladeren. De sfeer en de typografie van die boeken en 17de eeuwse documenten heb ik als inspiratie gebruikt. De groenten heb ik in de bibliotheek van de Nationale Plantentuin opgezocht, in de Biowinkel in mijn dorp en bij mensen die zelf vergeten groenten kweken in hun tuin. Bij voorkeur teken ik naar de natuur. Van mijn tekentafel verhuisden de groenten naar de keukentafel. Enkele groenten heb ik klaargemaakt: warmoes, pastinaak en truffelaardappel. Vooral warmoes vond ik erg lekker, het lijkt een beetje op spinazie maar dan zoeter en meer uitgesproken van smaak."

Ook de liefhebber komt aan het woord:

Koen Es, educatief medewerker van de Nationale Plantentuin in Meise weet alles over groenten van vroeger. “Ik heb veel van die groenten zelf nog gekweekt in mijn moestuin”, vertelt Koen. “Veel vergeten groenten zijn nu opnieuw te vinden in de winkel. Pastinaak, warmoes en aardpeer kan je tegenwoordig gewoon in het grootwarenhuis kopen. Maar er zijn ook soorten die helemaal verdwenen zijn. Knolkervel bijvoorbeeld heb ik zelf nooit gevonden, behalve dan in boeken uit de negentiende eeuw. Suikerwortel is nog zo’n groente die nagenoeg verdwenen is. Wat veel mensen ook niet weten, is dat onze wortelen van oorsprong wit waren. Het zijn de Nederlanders die de oranje variant beginnen kweken zijn en sindsdien eten wij allemaal oranje wortelen.”

Het doet natuurlijk ook denken aan de prachtige platen van Vilmorin, The Vegetable Garden van uitgeverij Taschen. Hier is het hele boek door te bladeren. Voor 75 euro te koop in de boekwinkel of bij Taschen zelf 79 euro.

In de oude moestuin van kasteel Hex in Heers en in de museumtuin van Gaasbeek in België kan je de groente zelf bekijken of kijken. Of online te vinden bij Vergeten Groenten. Maar ook in Nederland is veel te vinden, het lijkt erop dat we die groente niet meer vergeten zijn, misschien toch een nieuwe naam verzinnen: tradigroenten, oude groenten, oorspronkelijke groenten, authentieke groenten, echte groenten, andere groenten, leuke groenten, gekke groenten, hmmm, nog even doorzoeken.

Website: Vergeten Eten
Zaden: Vreeken, Douma, Bolster (biologisch dynamisch)
Boeken: Bol

Uniek tuindak

Foto Renata Gierlach

International garden photographer of the year. Ik wist niet dat zoiets bestond, maar zoekende naar mooi rooftop gardens, kwam ik deze foto van Renata Gierlach uit Londen tegen. Het is prachtig hoe het huis opgaat in de omgeving, hoewel ik denk dat het niet zo bedoeld is geweest, maar daar denkt de fotografe anders over:  Gierlach:  Turf roof near Gol, Norway. Wild garden grown on a turf roof - nature takes over what man has left behind.  "I have never seen real trees growing on buildings. It seemed like a wild garden someone started on the roof of their house and then abandoned it, so despite heavy rain I decided to stop the car and take few pictures." Kijk verder op de site van IGPOTY om geïnspireerd te raken voor je eigen tuinfotografie of voor mooie tuinen natuurlijk.

Uitbreiding daktuin met 66,6%

Omdat de daktuin van 800m2 in Haarlem, die ik op het oog heb, nog niet zeker is, maar de lente natuurlijk al wel loopt te duwen, heb ik de daktuin op onze keuken met 66,6% uitgebreid. Stond er deze winter de winterpostelein in een bakje van 10 x 15 cm (=150 cm2), nu staat er een 100 x 100 cm bak (=10.000 cm2). De draagconstructie van dit dak is namelijk niet zo goed dat we de 7 bij 2,5m kunnen volzetten. Een enorme winst en een schrale troost dus!

Situatie op 7 maart, de 10 cm x 15 cm bak:

De situatie op 8 maart, de 1m x1m bak:

Zoals je ziet heb ik zomerwortel gezaaid met een paar plantuitjes, daarnaast wortelpeterselie, rucola en radijsjes. Over 4 weken kan ik de eerste rucola al snijden en over 6 weken de eerste radijsjes in de sla mikken. Toch lekker!

Koeien in de kunst

Wat ik mij afvroeg, toen ik onlangs in het Teylersmuseum in Haarlem rond liep, is of er ooit een verhandeling is geschreven over de koe in de kunst. Het viel me namelijk op in een paar schilderijen dat de koeien die erop stonden soms enorme hoorns hadden. Echt van het soort dat bij de evenaar voorkomt. Ik was wel benieuwd of die koeien echt in Nederland hebben rondgelopen of dat het de verbeelding van de schilder was die gewoon geen verstand van koeien had.

Landschap bij stormachtig weer

Hermanus van Brussel (1763-1815)

Landschap te Vogelenzang

Gerrit Jan Michaëlis (1775-1857)

Zomer Barend Cornelis Koekkoek (1803-1862)

Detail van Zomer met in het midden een koe met enorme hoorns

Uit de toevoeging van het Teylersmuseum

Van Brussel:

"De schilder heeft het overweldigende effect dat de instabiele natuur kan veroorzaken willen weergeven. Terwijl er elders in Europa naar werd gestreefd om de grootsheid en dramatiek van de natuur uit te beelden, kreeg de Romantiek in ons land weinig navolging. Een vrediger, meer ingetogen beeld van het Hollands landschap werd meer gewaardeerd. Voorbeelden daarvan zijn de landschappen van Barend Cornelis Koekoek."

Michaëlis

"Het landschap is op een strenge, maar directe manier weergegeven. De schilder beeldt het landschap niet opwindender af dan het is. Hij legt nadruk op de weergave van details, zoals figuren, het vee en de bladeren van de bomen. Alles is ordelijk en volgens een strak ritme in het vlak geplaatst."

Koekkoek

"De schilder heeft geprobeerd zo natuurgetrouw mogelijk onderscheid te maken in lichtintensiteit en kleur, al naar gelang het jaargetijde. Koekkoek en de zijnen stonden er op dat een schilder de natuur moest navolgen, deze was immers volmaakt."

Het was het schilderij van Koekkoek die me aan het denken zetten. Daarom ben ik eens gaan rondsurfen op het web om te kijken hoe dat zit met 17de en 18de eeuwse koeien. Zo kwam ik te weten dat er wel 900 koeienrassen bestaan. En dat de koeien veel kleiner waren dan nu. Dat blijkt uit opgravingen van botten, maar ook van de schilderijen (kringloop ;-)) Schilder Koekoek, die zo natuurgetrouw mogelijk schilderde, heeft dus een waardevolle bijdrage geleverd aan de geschiedverbeelding van de koe. De koeien van toen waren kleuriger en in de Middeleeuwen sprak men van rode, roodbonte, zwarte, bruine, gele, muiskleurige en witte koeien. De Lakenvelder is zo'n oud ras. En inderdaad heeft zelfs de hedendaagse Lakenvelder nog behoorlijke hoorns.

Roodbonte Lakenvelder

Dat die koeien nauwelijks meer in Nederland bestaan (de familielijnen) komt doordat in de 18de eeuw een groot deel van de Nederlandse veestapel aan de veepest is bezweken. Koeien werden daarop uit Duitsland en Denemarken ingevoerd. Later kwam ook het in Nederland verder gefokte en bekendste koe, de zwartbonte Holstein Frisian. Volgende keer eens kijken naar de kippen....